© BWNW. Bronvermelding: Kees de Pater, Gravesande, Willem Jacob 's-, in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/sgravesandewillemjacob [19/02/2018]
Willem Jacob s-Gravesande was de verbreider van Newtons mathematisch-experimentele opvatting van de fysica.
s GRAVESANDE, Willem Jacob, natuurkundige, wiskundige en filosoof (s-Hertogenbosch, 27 (26) september 1688 - Leiden, 28 februari 1742). Zoon van Dirk Storm van s Gravesande, president-schepen in 's-Hertogenbosch en rentmeester van de Nassause domeinen in baronie van Cranendonk en stad Eindhoven, en Anna Josina (Johanna) Blom. Gehuwd in 1720 met Anna Sacrelaire. Uit dit huwelijk werden twee zoons geboren.
Na een rechtenstudie in Leiden (1704-1707), die hij afrondde met een dissertatie over zelfdoding, vestigde Willem Jacob s-Gravesande zich als advocaat in Den Haag. Reeds als student voltooide hij een Essai de Perspective, dat in 1711 gepubliceerd werd. Het jaar daarop schreef hij zijn Démonstration Mathématique de la direction de la Providence Divine, waarin hij tot dezelfde conclusie kwam als John Arbuthnot in 1710: het kan niet toevallig zijn dat er in Londen in de periode 1629-1710 elk jaar meer jongens dan meisjes geboren werden.
De Haagse advocaat had eveneens grote belangstelling voor de ontwikkelingen in de natuurwetenschap. Dat blijkt uit diverse artikelen van zijn hand in het Journal Littéraire, dat hij met een aantal anderen in 1713 had opgericht.
In 1715 maakte hij een reis naar Engeland, waar hij onder anderen Newton en Keill ontmoette. In 1717 werd hij hoogleraar wiskunde en astronomie aan de universiteit van Leiden. In zijn inaugurele rede benadrukte hij de praktische betekenis van de wiskunde.
Met grote voortvarendheid begon de nieuwe hoogleraar een college experimentele natuurkunde, waarin hij zich als eerste op het vasteland van Europa op de denkbeelden van Newton baseerde. Reeds in 1720-1721 verscheen zijn Physices elementa mathematica, experimentis confirmata, sive introductio ad Philosophiam Newtonianam, een baanbrekend leerboek dat zijn weg vond door heel Europa. Newtons invloed deed zich ook gelden in het wiskundeleerboek Matheseos Universalis Elementa dat s-Gravesande in 1727 uitgaf. In 1763 verscheen er een Nederlandse vertaling van: Algebra, of Algemene Wiskunde.
Vanaf 1734 mocht s-Gravesande als hoogleraar in de gehele wijsbegeerte, ook logica, metafysica en ethica doceren. In 1736 publiceerde hij een Introductio ad Philosophiam, Metaphysicam et Logicam continens, dat heel wat herdrukken en vertalingen beleefde.
Voltaire kwam in 1736 naar Leiden om er zijn Elements de la Philosophie de Neuton te voltooien. Hij wilde s-Gravesande om advies vragen. Op instigatie van de Franse schrijver deed Frederik van Pruisen in 1740 een poging s-Gravesande in Berlijn te krijgen. De Leidse hoogleraar is echter nooit op dit soort uitnodigingen ingegaan. In 1742 overleed hij, nog geen drie jaar na zijn twee jonggestorven zoons.
Bronnen
Voor een volledige literatuurlijst tot 1988, zie: Willem Jacob 's Gravesande (C. de Pater, ed.), Welzijn, wijsbegeerte en wetenschap (Baarn, 1988), p.152-160.
Hier noemen we:
Allamand, J.N.S., Histoire de la vie et des ouvrages de Mr. s Gravesande, in: J.N.S. Allamand (ed.), Oeuvres philosophiques et mathématiques de Mr. s Gravesande, 2 dl. (Amsterdam, 1774), dl. I, p.IX-LIX.
Berkel, K. Van, In het voetspoor van Stevin: geschiedenis van de natuurwetenschap in Nederland 1580-1940 (Amsterdam, 1985), p.70-77.
Brunet, P., Les Physiciens Hollandais et la méthode expérimentale en France au XVIIIe siècle (Paris, 1926), met name chap.1.
Cantor, M., Vorlesungen über Geschichte der Mathematik, 4 dl. (Leipzig, 1880-1908), met name dl.4, p.594-597.
Clercq, P. R. De, At the sign of the oriental lamp : the Musschenbroek workshop in Leiden, 1660-1750, (Rotterdam,1997), p.73-102.
Gori, G., La fondazione dellesperienza in s Gravesande (Firenze, 1972).
Hagen, M.J., Rijk, J.A.F. de, De zonnewijzers van David Coster, De Zonnewijzerkring voor belangstellenden in de gnomonica, Bulletin 12 (1982), p.553-588, met name p. 560-567, 583-586.
Hall, A.R., s Gravesande, Willem Jacob, in C.C. Gillispie (ed.), Dictionary of scientific biography, dl. 1-18 (dl. 1-16: New York, 1970-1980, 19812; dl.17-18: 1990), dl.V, p.509-511.
Montreux, E., Gravesande (Willem Jacob s), in: Molhuysen, P.C., Blok, P.J., Nieuw Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek, 10 dl. (Leiden, 1911-1937), dl.6, p.623-627.
Pater, C. de, Petrus van Musschenbroek (1692-1761), een newtoniaans natuuronderzoeker (Utrecht, 1979), p.76, 80-99, 321-323.
Pater, C. de , Willem Jacob s Gravesande: in de voetsporen van Newton, in: A.J. Kox, M. Chamalaun (red.), Van Stevin tot Lorentz: portretten van Nederlandse natuurwetenschappers (Amsterdam, 1980), p.71-80; (Amsterdam, 19902), p.81-92.
Pater, C. de, Inleiding, in: Willem Jacob 's Gravesande (C. de Pater, ed.), Welzijn, wijsbegeerte en wetenschap (Petry M.J. and Sperna Weiland, J. (eds.), Geschiedenis van de wijsbegeerte in Nederland) dl. 13 (Baarn, 1988), p.13-58.
Ruestow, E.G., Physics at 17th and 18th century Leiden: philosophy and the new science in the university (The Hague, 1973), p.113-154.
Sassen, F., Studenten van de Illustre School te s-Hertogenbosch 1636-1810 (Amsterdam, London, 1970), p.32-33.
Schuurman, Paul, s Gravesande, Willem Jacob (1688-1742), in: Wiep van Bunge et al., (eds.), The dictionary of seventeenth and eighteenth-century Dutch philosophers, 2 dl. (Bristol, 2003), dl. 2, p. 865-872.
Schuurman, Paul, Ideas mental faculties and method: the logic of ideas of Descartes and Locke and its reception in the Dutch Republic, 1630-1750 (Leiden, 2004), p.129-155.
Shoesmith, E., The continental controversy over Arbuthnot's argument for divine providence, Historia Mathematica, dl.14 (2) (1987), p.133-146.
Verbeek, Th., Voltaire en s Gravesande, Wijsgerig Perspectief op maatschappij en wetenschap 29 (1988/89), p.12-15.
Vermij, Rienk, The Calvinist Copernicans: the reception of the new astronomy in the Dutch Republic, 1575-1750 (Amsterdam, 2002), p.336-341.
Wielema, M., s Gravesande en de metafysica, Wijsgerig Perspectief op maatschappij en wetenschap 29 (1988/89), p.16-20. 's Gravesande in St. Andrews
Museum Boerhaave over 's Gravesande
Auteur: Kees de Pater
Laatst gewijzigd: mei 2006