© BWNW. Bronvermelding: Tom Koornwinder, Korteweg, Diederik J., in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/kortewegdiederikj [19/02/2018]
Korteweg was de promotor van Gustav de Vries, uit welk promotiewerk de term Korteweg-de Vries vergelijking is voortgekomen. Ook was hij promotor van L.E.J. Brouwer. Het Mathematics Genealogy Project vermeldt 1538 wetenschappelijke nakomelingen.
KORTEWEG, Diederik Johannes, wiskundige ('s-Hertogenbosch, 31 maart 1848 - Amsterdam, 10 mei 1941). Zoon van Adrianus Johannis Korteweg, advocaat, en Cornelia Margaretha Holster. Gehuwd op 25 juli 1878 met Wibbina Maria barones d'Aulnis de Bourouill (1 mei 1853 - 16 april 1932). Uit dit huwelijk werden geen kinderen geboren. Het echtpaar had wel drie pleegkinderen (twee meisjes en een jongen, kinderen van archivaris de Roever).
Korteweg studeerde aan de Polytechnische School te Delft, waar hij geen ingenieursdiploma behaalde maar wel MO-diploma's wiskunde. Van 1869 tot 1881 was hij wiskundeleraar op de HBS. In 1876 deed hij toelatingsexamen voor de universiteit, studeerde wiskunde in Utrecht en vervolgens Amsterdam, waar hij reeds op 12 juli 1878 cum laude promoveerde bij prof. J.D. van der Waals op de dissertatie Over voortplantingssnelheid van golven in elastische buizen. Hij was daarmee de eerste promovendus van de Universiteit van Amsterdam, welke juist het promotierecht verkregen had. Weer kort daarna, in 1881, werd Korteweg benoemd tot gewoon hoogleraar in de wiskunde, de mechanica en de sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam. In hetzelfde jaar werd hij benoemd tot lid van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Zijn beroemdste promovendus was L.E.J. Brouwer, voor wie hij in 1913 vrijwillig als hoogleraar plaats maakte, zelf verder genoegen nemend met een buitengewoon hoogleraarschap.
Korteweg was een veelzijdig wiskundige, vooral in de toegepaste richting, zoals al bleek uit zijn inaugurele rede De wiskunde als hulpwetenschap in 1881. Hij publiceerde onder meer over klassieke mechanica en vloeistofmechanica. Ook schreef hij artikelen geïnspireerd door vragen van zijn collega's bij natuurkunde, met name van Van der Waals. In dit verband ontwikkelde hij de theorie van de plooipunten, die een belangrijke wiskundige bijdrage leverde tot de theorie van fase-overgangen van vloeistofmengsels. Zijn bekendste werk, samen met zijn promovendus Gustav de Vries, gaat over de theorie van de voortplanting van golven in ondiep water, die beschreven wordt door een niet-lineaire differentiaalvergelijking die bekend is gebleven onder de naam Korteweg-de Vries vergelijking, en die sinds circa 1965 belangrijke toepassingen elders in de mathematische fysica heeft gevonden. Het Jahrbuch für Mathematik vermeldt (na ontdubbeling) 42 tijdschriftpublicaties van Korteweg.
Korteweg was actief in talrijke bestuurlijke en administratieve functies. Hij was zestig jaar lang bestuurslid van het Wiskundig Genootschap en 44 jaar lang redacteur van het Nieuw Archief. Van 1911 tot 1927 had hij de leiding van de uitgave van de werken van Christiaan Huygens. Minder blijvend resultaat had zijn directeurschap gedurende 20 jaar van het Regionaal bureau voor de samenstelling van een internationale catalogus van wetenschappelijke uitgaven. Hij was een innemend persoon, als docent nauwgezet en veeleisend. Hij had achttien promovendi. Voornamelijk via de twee lijnen H. de Vries - B. van der Waerden - D. van Dantzig en L.E.J. Brouwer - A. Heyting heeft hij een talrijk wetenschappelijk nageslacht.
Archieven
Universiteitsbibliotheek, Universiteit van Amsterdam, waaronder correspondentie met Eduard Douwes Dekker (1875-1883).
Bronnen
D.J. Korteweg, door L.E.J. Brouwer (gesproken bij Korteweg's uitvaart op 13 mei 1941), Euclides 17, pp. 266-267.
Levensbericht van D.J. Korteweg, door H.J.E. Beth en W. van der Woude, Levensberichten KNAW 1945-46, pp. 194-208; ook in Euclides 23, pp. 153-165 (ook electronisch).
B. Willink, De tweede gouden eeuw, Bert Bakker, Amsterdam, 1998, pp. 81-87.
B. Willink, De samenwerking tussen Korteweg en de Vries, Een speurtocht naar persoonlijkheden, Nieuw Archief voor Wiskunde, vijfde serie, deel 7, nummer 3, september 2006, pp. 179-185.
A. Maas, D.J. Korteweg: backbencher van de Tweede Gouden Eeuw, De Gids, maart/april 2005, pp. 229-244.
D. van Dalen, L.E.J. Brouwer, Bert Bakker, Amsterdam, 2001,
D. van Dalen, L.E.J. Brouwer en de grondslagen van de wiskunde, Epsilon Uitgaven, Utrecht, 2001 (bevat correspondentie Brouwer-Korteweg, 1906-1907).
A.J. Kox, Diederik Johannes Korteweg: schakel tussen de Amsterdamse wiskunde en natuurkunde, in Tot nut en eer van de stad: Wetenschappelijk onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam, P.J. Knegtmans en A.J. Kox (eds.), Amsterdam University Press, 2000, pp. 67-78.
J. Levelt Sengers, How fluids unmix: Discoveries by the school of Van der Waals and Kamerlingh Onnes, Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, Amsterdam, 2002 (ook electronisch).
J. Levelt Sengers and A.H.M. Levelt, Diederik Korteweg, Pioneer of criticality, Physics Today, December 2002, pp. 47-53.
P. Schneiders, De bibliotheek- en documentatiebeweging 1880-1914: bibliografische ondernemingen rond 1900, Proefschrift, Univ. van Amsterdam, 1982. Korteweg, in Biografisch Woordenboek van Nederland (door D. van Dalen).
Scientists of the Dutch School: Korteweg (page maintained by KNAW).
D.J. Korteweg and G. de Vries (page maintained by Jan Wiegerinck, Korteweg-de Vries Institute, University of Amsterdam).
Diederik Johannes Korteweg (in The MacTutor History of Mathematics archive).
Publicaties
Het bloeitijdperk der wiskundige wetenschappen in Nederland, Redevoering uitgesproken op den jaardag der Amsterdamsche Universiteit den 8sten Januari 1894 (ook electronisch).
(with G. de Vries) On the change of form of long waves advancing in a rectangular canal and on a new type of long stationary waves, Philosophical Magazine, 5th series, 36 (1895), pp. 422-443.
Over plooipunten en bijbehorende plooien in de nabijheid der randlijnen van het ψ-vlak van Van der Waals, Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Verslagen Natuurkunde, Volume 11-II (1903), pp. 515-535 (ook electronisch: artikel en kleurenplaat).
Auteur: Tom Koornwinder
Laatst gewijzigd: december 2009