Biografisch Woordenboek van Nederland Wiskundigen

© BWNW. Bronvermelding: Hendrik Blauwendraat, Koksma, Jurjen Ferdinand, in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/koksmajurjenferdinand [24/01/2020]


Koksma was specialist in de analytische getaltheorie. Ook was hij, vanuit een diep religieus besef, maatschappelijk betrokken en actief in verenigingsleven, organisaties en mede-oprichter van het Mathematisch Centrum.

KOKSMA, Jurjen Ferdinand, wiskundige (Schoterland (tegenwoordig Heerenveen), 21 april 1904 – Amsterdam, 17 december 1964). Zoon van Franke Koksma en Hommina van Ek. Gehuwd op 12 april 1933 met Grietje van der Stouwe. Uit dit huwelijk werden vijf zoons en twee dochters geboren.

Jurjen Koksma studeerde wiskunde in Groningen en slaagde na viereneenhalf jaar voor zijn doctoraal examen. Daarna werd hij docent wiskunde in Kampen en Zwolle. Daarnaast schreef hij een proefschrift waarop hij in 1930 cum laude promoveerde bij J.G. van der Corput. Onderwerp was Stelsels Diophantische vergelijkingen, behorend tot de analytische getaltheorie. Dit terrein van de wiskunde beleefde toen grote bloei. Koksma paste stellingen van Van der Corput toe om krachtige resultaten in de theorie van Diophantische ongelijkheden te bereiken. Later in de jaren dertig deed hij met J. Popken grondig onderzoek naar de classificatie van transcendente getallen.

Vlak voor zijn promotie, hij was toen 26 jaar oud, werd Koksma benaderd om hoogleraar wiskunde te worden aan de op te richten exacte faculteit van de (gereformeerde) Vrije Universiteit. Hoewel hij als diepgelovige precies bij deze universiteit paste, nam hij de benoeming met enige aarzeling aan. Voor de VU, die zich als universiteit moest waarmaken, was Koksma een gouden greep. Hij was een uitstekend wiskundige, die onder meer met Paul Erdös samenwerkte. Koksma bleef tot zijn overlijden hoogleraar aan de VU, waarvan twee keer een jaar als rector magnificus.

Tot 1938 verzorgde Koksma al het wiskunde-onderwijs aan de VU alleen. In alle drukte verscheen in 1936 zijn hoofdwerk, Diophantische Approximationen, bij Springer: een volledige anthologie en overzicht van zijn vakgebied. Het boek beleefde twee herdrukken, in 1950 en 1974. Zijn internationale roem was daarmee gevestigd.

Na de Tweede Wereldoorlog verbreedden de activiteiten zich. Samen met Van der Corput en D. van Dantzig stichtte hij het Mathematisch Centrum (thans Centrum voor Wiskunde en Informatica) en leidde daar de wiskundige afdeling. Koksma was in 1953 voorzitter van het Wiskundig Genootschap, vanaf 1950 lid van de KNAW: van 1954 tot 1960 was hij zelfs algemeen secretaris-penningmeester. In 1954 was hij als secretaris een van de onmisbare krachten achter het Internationaal Mathematisch Congres in Amsterdam; hij was ook voorzitter van de Fryske Akademy.

Na in 1960 door een ernstige ziekte langdurig te zijn uitgeschakeld, moest Koksma veel nevenactiviteiten stopzetten. Hij verzorgde colloquia aan het Mathematisch Centrum en kon nog college blijven geven – zelfs tot zijn overlijden.

Archieven
Op de VU bevindt zich de ‘Koksma-kast’, beheerd door dr.ir. T. Koetsier.

Bronnen

  • Kuipers, L. & Popken, J., ‘"In memoriam J.F. Koksma (1904–-1964)’", Nieuw Archief voor Wiskunde (3) XIII (1965), 1–18
  • Grosheide F.Wzn, G.H.A, In memoriam Prof. Dr. J.F. Koksma. Amsterdam: [Vrije Universiteit], 1965
  • Corput, J.G. van der, "‘Levensbericht van Jurjen Ferdinand Koksma (21 april 1904 – 17 december 1964)’", Jaarboek der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen 1964–-1965, 358–-364 
  • Blauwendraat, Hendrik, Worsteling naar waarheid. De opkomst van Wiskunde en Informatica aan de VU, Zoetermeer: Meinema, 2004 (Historische reeks VU, deel 5)
  • Alberts, Gerard, Jaren van berekening. Toepassingsgerichte initiatieven in de Nederlandse wiskundebeoefening in de jaren 1945–-1960, Amsterdam: Amsterdam University Press, 1998 (proefschrift)

Publicaties
Een bijna volledige bibliografie is opgenomen in het In Memoriam van Kuipers en Popken; zie Literatuur. We noemen hier:

  • Over stelsels Diophantische ongelijkheden, Groningen: P. Noordhoff, 1930 [proefschrift]. 
  • ‘"Zur Transcendenz von e" [met J. Popken], Journal für die reine und angewandte Mathematik 168 (1932), 211–-231. 
  • Diophantische Approximativen, Berlin: Julius Springer, 1936. (serie Ergebnisse der Mathematik und ihre Grenzgebiete IV, 4)
  • Wiskunde en waarheid. Referaat voor de 21ste wetenschappelijke samenkomst der V.U. te Haarlem, Assen: G.F. Hummelen, 1936. 
  • (met P. Erdös) ‘"On the uniform distribution mod 1 of lacunary sequences", Proceedings K.N.A.W. 52 (1949), 264–-273. 
  • (met P. Erdös) ‘"‘On the uniform distribution mod 1 of sequences (f(n,θ))",’ Proceedings K.N.A.W. 52 (1949), 851–-854
  • (met K. Mahler en L.J. Mordell) Meetkunde der getallen, Amsterdam: Mathematisch Centrum, 1947
  • Het Mathematisch Centrum 1946–-1960, Jaarboek ZWO, 1960. 
  • "Asymptotic distribution modulo 1" in: Koksma, J.F. and Kuipers, L. (eds.), Papers presented at the NUFFIC international summer session in science sponsored by NATO held in Breukelen (The Netherlands), August 1–-11, 1961, Groningen: P. Noordhoff N.V., z.j. [1964]

Auteur: Hendrik Blauwendraat

Laatst gewijzigd: DB,  januari 2020