© BWNW. Bronvermelding: A.J. Kox, Ehrenfest, Paul, in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/ehrenfestpaul [22/02/2019]
Paul Ehrenfest drukte als scherpzinnig criticus, briljant docent en indringende persoonlijkheid een eigen stempel op de theoretische natuurkunde in Leiden.
EHRENFEST, Paul, theoretisch natuurkundige (Wenen, 18 januari 1880 - Amsterdam, 25 september 1933). Zoon van Sigmund Ehrenfest, winkelier, en Johanna Jellinek. Gehuwd in 1904 met Tatiana Afanassjewa (1876-1964). Uit dit huwelijk werden twee zoons en twee dochters geboren.
Paul Ehrenfest was afkomstig uit een Weens-joods middenstandsmilieu. Hoewel zijn ouders niet actief gelovig waren en Ehrenfest zich altijd als ongelovig presenteerde, speelde zijn joodse afkomst zijn hele leven een belangrijke rol voor hem. Ehrenfest studeerde onder andere in Wenen, waar hij onder de beroemde natuurkundige Ludwig Boltzmann in 1904 zijn doctoraat in de theoretische natuurkunde haalde. In 1907 verhuisde hij met zijn Russische echtgenote naar St. Petersburg, waar hij onbezoldigd werkzaam was. Pogingen om aan deze onbevredigende situatie een einde te maken door het verwerven van een positie aan een West-Europese universiteit liepen op niets uit, totdat Ehrenfest in 1912 volkomen onverwacht door H.A. Lorentz werd uitgenodigd hem als hoogleraar theoretische natuurkunde in Leiden op te volgen. In Leiden slaagde Ehrenfest erin om dankzij zijn unieke didactische kwaliteiten en zijn grote persoonlijke betrokkenheid een hechte groep actieve studenten om zich te verzamelen. Een nieuwe leeszaal voor de studenten en een verplicht bij te wonen wekelijks colloquium gaven de Leidse theoretische natuurkunde nieuwe impulsen.
In de jaren na Ehrenfests benoeming trok Leiden een gestage stroom buitenlandse bezoekers; een van hen was Albert Einstein, die niet alleen nauw bevriend was met Ehrenfest, maar ook diens voorganger Lorentz zeer bewonderde. Naast Kopenhagen, waar Niels Bohr de leiding had, werd Leiden een trekpleister voor jonge natuurkundigen. Aan deze situatie kwam een abrupt einde door de zelfmoord van Ehrenfest in september 1933. Een periode van depressies en toenemende twijfel aan zijn capaciteiten als natuurkundige was aan deze tragische gebeurtenis voorafgegaan. Ook de ontwikkelingen in Nazi-Duitsland en problemen in zijn persoonlijk leven hadden zijn gemoedstoestand negatief beïnvloed.
Ehrenfests grootste verdienste als natuurkundige lag in zijn vermogen te doorzien wat de kern van een nieuwe theorie was, de vinger te leggen op zwakke plekken, en de juiste vragen te stellen. Naast Ehrenfests kritische artikelen moeten twee belangrijke originele bijdragen worden genoemd: een uitvoerig artikel, samen met zijn vrouw, over de grondslagen van de statistische mechanica, en de nu vrijwel vergeten theorie van de adiabatische invarianten. Deze theorie was belangrijk was bij de formulering van quantumcondities in de oude quantumtheorie, maar verloor veel van haar relevantie bij de overgang naar de quantummechanica.
Bronnen
- Klein, Martin J. Paul Ehrenfest. Volume 1: The making of a theoretical physicist. Amsterdam: North-Holland, 1970.
- P. Ehrenfest in St. Andrews
- P. Ehrenfest in Biografisch Woordenboek van Nederland
Publicaties
- Collected scientific papers.Klein, Martin J. (Ed.). Amsterdam: North-Holland, 1959.
Auteur: A.J. Kox(2009)
Laatst gewijzigd: JK februari 2019