© BWNW. Bronvermelding: Margot Rijnierse en Steven Wepster, Ceulen, Ludolph van, in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/ceulenludolphvan [10/03/2019]
.jpg)
Voortgekomen uit de rekenmeesterstraditie wist Van Ceulen zich door oprechtheid, rekenvermogen, en wiskundig inzicht het respect te verwerven van regenten en geleerden. Zijn berekening van de kwadratuur van de cirkel in 35 decimalen was zo'n stap voorwaarts dat dit getal het ludolfische getal (π) werd genoemd.
VAN CEULEN, Ludolph, ook genoemd Ludolf, Ludolff Van Collen, Van Colen, (Hildesheim, Niedersachsen (D) 28 januari 1540 - Leiden 31 december 1610). Zoon van Gert von Collen, koopman, en Hester de Roode. Uit het eerste huwelijk met Mariken Jansen werden 5 kinderen geboren; na het overlijden van Mariken trouwde Van Ceulen in 1590 met Adriana Symons (weduwe van rekenmeester Bartolomeus Cloot) die 8 kinderen had.
Ludolph van Ceulen trok vanuit Hildesheim naar Antwerpen, waar hij enige tijd met zijn broers verbleef. Waarschijnlijk leerde hij daar de rekenkunst van Jan Pauwels. Omstreeks 1562 vestigde hij zich in Delft, waar hij spoedig naam maakte als scherm- en rekenmeester. Vanaf 1580 gaf hij les in de kapel van wat nu het Prinsenhof heet.
Midden jaren '80 raakte Van Ceulen betrokken bij enkele twisten: op verzoek van Adriaan Anthonisz. weerlegde hij een valse cirkelkwadratuur van Simon Vander Eycke, en samen met Nicolaas Petri wees hij de Haarlemse rekenmeester Willem Goudaen terecht. Ook ging hij in op diverse kwesties over landmeten en renteberekening die onder rekenmeesters leefden.
In 1594 verhuisden de Van Ceulens naar Leiden. De scherm- en rekenlessen vonden er onderdak in de Faliebagijnkerk, die ook in gebruik was als snijzaal en bibliotheek van de Leidse universiteit.
In 1596 verscheen zijn boek Vanden Circkel, dat de neerslag bevatte van zo'n tien jaar onderzoek aan cirkels en ingeschreven veelhoeken, deels geïnspireerd door de kwestie met Vander Eycke en deels door problemen die de Vlaams-Duitse hoogleraar Adriaan van Roomen hem voorlegde. Ook weerlegde Van Ceulen in het boek een cirkelkwadratuur van de Leidse geleerde Josephus Justus Scaliger. Verder behandelde hij landmeetproblemen en interestrekening. Het boek bevat een collectie van zo'n 100 opgaven waarvan Laurens Praalder in de jaren 1770 de uitwerkingen publiceerde.
In 1600 werd bij de universiteit van Leiden de 'Duitsche Mathematique' ondergebracht, een opleiding in de landstaal bedoeld om landmeters en militaire ingenieurs op te leiden ten behoeve van het leger van Maurits van Oranje. Deze opleiding werd op verzoek van Maurits van Nassau opgericht, met een leerplan, geschreven door Simon Stevin. Op voordracht van Maurits werden Van Ceulen en Symon Fransz. van Merwen aangesteld als de docenten (later kregen zij de titel van professor).
Nadat Van Ceulen overleed, heeft zijn weduwe een nagelaten manuscript De arithmetische en geometrische fondamenten uitgegeven. Het boek bevat elementaire reken- en meetkunde maar ook een verzameling fascinerende meetkundeconstructies en -problemen. Zo gaf Van Ceulen als eerste een meetkundige methode om bij twee gegeven lijnstukken een derde te construeren waarvan de lengte gelijk is aan het product van de eerste twee. Willebrord Snellius, die een deel van zijn wiskundige training bij Van Ceulen had gekregen, vertaalde een deel van Vanden Circkel in het Latijn, en ook de volledige Fondamenten.
Van Ceulen werd begraven in de Pieterskerk in Leiden. Naar zijn wens werd een grafsteen geplaatst met daarop de 35 decimalen van π die hij berekend had. De steen is inmiddels verdwenen, maar een nieuw gedenkteken herinnert aan hem.
Opvallend aan leven en werken van Van Ceulen zijn zijn tomeloze rekenlust, zijn eenvoudige en directe schrijfstijl waarmee hij steeds opnieuw misvattingen aan de kaak stelde, en de waardering die hij verwierf blijkens zijn aanstelling aan de Duytsche Mathematique.
Bronnen
- Katscher, Friedrich. "Einige Entdeckungen über die Geschichte der Zahl Pi sowie Leben und Werk von Christoffer Dybvad und Ludolph van Ceulen." In Denkschriften der mathematischnaturwissenschaftlichen Klasse, volume 116 (1979):
85–129. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie
der Wissenschaften, Abhandlung. - Literatuurlijst van Ludolph van Ceulen (Universiteit van Utrecht)
Publicaties
- Solutie ende werckinghe op twee geometrische vraghen by Willem Goudaen inde jaeren 1580 ende 83 binnen Haerlem aenden kerckdeure ghestelt : mitsgaders propositie van twee andere geometrische vraghen. Amsterdam, 1584. [ook opgenomen in de tweede druk van Vanden Circkel]
- Kort claar bewijs dat die nieuwe ghevonden proportie eens circkels jegens zyn diameter te groot is ende ouerzulcx de quadratura circuli des zelven vinders onrecht zy. Amsterdam, 1585. [ook opgenomen in de tweede druk van Vanden Circkel]
- Proefsteen ende claerder wederleggingh dat het claarder bewijs (so dat ghenaempt is) op de gheroemde ervindingh vande quadrature des circkels een onrecht te kennen gheven, ende gheen waerachtich bewijs is : hier by gevoeght Een corte verclaringh aengaende het onverstant ende misbruyck inde reductie op simpel interest.... Amsterdam, 1586 [ook opgenomen in de tweede druk van Vanden Circkel]
- Corte onderrichtinge dienende tot het maecken vande reductien vande jaer-custingen tot gereede penningen... volgende tplacaet der heeren Staten.... Leiden, 1599. Met Jan van Hout, Simon F. van Merwen, Mathijs Minten en Jan Pietersz Dou. [Herdrukt in: Feest-uitgave van het Wiskundig Genootschap te Amsterdam onder de zinspreuk: ''Een onvermoeide arbeid komt alles te boven'', ter gelegenheid der viering van zijn honderdjarig bestaan, Haarlem, 1879]
- Vanden circkel. Daerin gheleert werdt te vinden de naeste proportie des circkels-diameter tegen synen omloop : noch de tafelen sinuum, tangentium ende secantium : ten laetsten van interest... Delft, 1596. [herdrukt in 1615]
- De arithmetische en geometrische fondamenten, van mr. Ludolf van Ceulen; met het ghebruyck van dien in veele verscheydene constige questien, soo geometrice door linien, als arithmetice door irrationale ghetallen, oock door den regel Coss, ende de tafelen sinuum ghesolveert. Leiden, 1615.
- Fundamenta arithmetica et geometrica cum eorundem usu in variis problematis, geometricis, partim solo linearum, ductu, partim per numeros irrationales, & tabulas sinuum, & algebram solutis. Leiden, 1615. Met Willebrord Snellius.
- Ludophi à Ceulen De circulo et adscriptis liber (et alia arithmetica et geometrica). Leiden, 1619. Met Willebrord Snellius.
Auteur: Margot Rijnierse en Steven Wepster
Laatst gewijzigd: JK, november 2018