© BWNW. Bronvermelding: Steven Wepster, Bernoulli, Johann, in: Biografisch Woordenboek van Nederlandse Wiskundigen URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/BWNW/lemmata/data/bernoullijohann [10/03/2019]
Johann Bernoulli is samen met zijn broer Jakob een van de eerste verbreiders van Leibniz' differentiaal- en integraalrekening.
BERNOULLI, Johann, geboren 6 augustus 1667 te Bazel, overleden 1 januari 1748 te Bazel. Zoon van: Nikolaus Bernoulli, koopman en notabele, en Margaretha Schönauer, uit een bankiersfamilie. Getrouwd met Dorothea Falkner op 5 april 1694. Er werden 9 kinderen geboren: twee overlijden in hun eerste jaar, drie worden later natuurwetenschapper.
Johann ging in 1683 aan de Universiteit van Bazel studeren, aanvankelijk medicijnen, maar daarnaast studeerde hij wiskunde bij zijn 12 jaar oudere broer Jakob. Spoedig bereikte de jongere broer hetzelfde niveau als zijn leermeester. Samen bestudeerden en begrepen zij twee artikelen van Leibniz over diens differentiaal- en integraalrekening; ze zijn de eersten die de nieuwe ideeën van Leibniz doorgrondden. Toen Jakob een open probleem nieuw leven inblies (de vraag naar de vorm van een vrij hangende ketting tussen twee ophangpunten) en Johann het probleem vervolgens oploste, ontlook er rivaliteit tussen de broers die hun relatie bleef beheersen. Johanns oplossing van het probleem schaarde hem onder de meest vooraanstaande wiskundigen van Europa, te weten zijn broer, Leibniz, Newton, en Huygens.
Johann bezocht in 1691 pater Malebranche in Parijs en bleef er een jaar. Hij verzorgde privé-onderricht aan de getalenteerde markies de L'Hôpital, die de lessen verwerkte tot het eerste standaardboek over differentiaalrekening.
In 1695, op voordracht van L'Hôpital en Huygens, aanvaardde Johann een leerstoel aan de universiteit van Groningen, waar de wiskunde dan al meer dan 25 jaar vrijwel niet bedreven werd. Gedurende tien jaar hied hij zich er bezig met onderzoek en onderwijs in wiskunde en mechanica. Vanwege zijn cartesiaanse opvattingen over de natuur kwam hij in conflict met de invloedrijke gereformeerde theoloog Paulus Hulsius (1653-1712).
Intussen probeerden de broers Jakob en Johann, die nu beide een gelijkwaardige positie hebben, elkaar steeds verbitterder de loef af te steken. Twee spraakmakende problemen doken op: het brachistochroonprobleem, dat vraagt naar de vorm van de kromme tussen twee gegeven punten, waarlangs een massa in zo kort mogelijke tijd van het ene naar het andere punt valt, en het isoperimetrisch probleem, dat vraagt naar de vorm van de kromme, met vaste lengte, die het oppervlak onder een andere, verwante, kromme maximaliseert. Johann liet meermalen zien dat hij beschikte over de sterkste intuïtie; Jakob toonde zich de grotere generalist en zijn oplossingen staan aan de wieg van de variatierekening.
Onder druk van de familie in Bazel keerde Johann in 1705 terug naar zijn geboortestad. Hij zag zich genoodzaakt om aanbiedingen uit Leiden en Utrecht af te slaan en nam kort na het overlijden van Jakob diens leerstoel over. De rest van zijn leven werkte hij er voornamelijk aan (hemel-)mechanica. Verder verdedigde hij Leibniz fel in diens dispuut met Newton.
Johann Bernoulli is lid geweest van verschillende Europese academies en instituten. Zijn bekendste leerlingen zijn de reeds genoemde L'Hôpital, zijn neef Nikolaus I, zijn zonen Nikolaus II en Daniel, en Leonhard Euler. Zijn bekendste Nederlandse leerling is Pieter Venema.
Opvallend aan Johanns levensloop was de voortdurende strijd met diverse personen, gevoed door de hang naar erkenning (om te beginnen van zijn oudere broer en leermeester), eerzucht, en gebrek aan tact: niet zelden haalden redacteurs voor publicatie de scherpste bewoordingen uit zijn artikelen. Maar voor de ontwikkeling van de wiskunde staan Johann en Jakob toch samen op de katheder tussen de generatie van Leibniz en die van Euler.
Bronnen
- Bernhard, H. "The Bernoulli family" In Biographien bedeutender Mathematiker, edited by Hans Wussing and Wolfgang Arnold, Berlin, 1983.
- Dictionary of Scientific Biography volume 2, edited by Charles C. Gillespie, s.v. "Jakob I Bernoulli" and "Johann I Bernoulli". Nieuwe editie volume 19: http://go.galegroup.com/ps/i.do?p=GVRL&u=vua&id=GALE%7CCX2830905487&v=2.1&it=r&sid=GVRL&asid=1520dd9a
- Fellmann, Emil A. u.a. (Hrsg), "Leonhard Euler Briefwechsel mit Johann (I) Bernoulli und Niklaus (I) Bernoulli", Leonhardi Euleri Opera Omnia, series 4A vol. 2, Bazel: Birkhäuser, 1998.
- Fleckenstein, J.O., Johann und Jakob Bernoulli, Bazel, 1949.
- Goldstine, Herman H. u.a. (Hrsg), Die Streitschriften von Jacob und Johann Bernoulli: Variationsrechnung, Bazel: Birkhäuser, 1991.
- Hess, Heinz-Jürgen u.a. (Hrsg), Der Ausbau des Calculus durch Leibniz und die Brüder Bernoulli: Symposion der Leibniz-Gesellschaft und der Bernoulli-Edition der Naturforschenden Gesellschaft in Basel, 15. bis 17. Juni 1987, Studia Leibnitiana, Sonderheft 17, Stuttgart: Steiner, 1989.
- Maanen, Jan A. van, Een complexe grootheid: leven en werk van Johann Bernoulli 1667-1748, Utrecht: Epsilon, 1995.
- Ohly, Sybille, Johann Bernoullis mechanische Arbeiten 1690 bis 1713, Augsburg, 2004.
- Sierksma, Gerard, "Johann Bernoulli (1667-1748): His ten turbulent years in Groningen", The Mathematical Intelligencer 14 (4), (1992): 22-31.
- Spiess, O. u.a. (Hrsg), Der Briefwechsel von Johann Bernoulli, Bazel, 1955-1992.
- De Rijksuniversiteit Groningen organiseert jaarlijks een Johann Bernoulli lezing. Op de website staat ook biografische informatie over de familie.
Publicaties
- Essay d'une nouvelle théorie de la manoeuvre des vaisseaux, avec quelques lettres sur le même sujet, Basel, 1714.
- Opera omnia tam antea sparsim edita quam hactenus inedita, Lausanne, 1742.
- Die erste Integralrechnung: eine Auswahl aus Johann Bernoullis mathematischen Vorlesungen über die Methode der Integrale und anderes aufgeschrieben zum Gebrauch des Herrn Marquis de l'Hospital in den Jahren 1691 und 1692 (ed. G. Kowalewski, Leipzig / Berlin, 1914)
- Die Differentialrechnung von Johann Bernoulli, aus dem Jahre 1691/92 (ed. P. Schafheitlin, Leipzig, 1924)
Archieven
Universiteitsbibliotheek Bazel.Auteur: Steven Wepster
Laatst gewijzigd: DB november 2018