© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Barbara C. de Jong, Nieuwenhuijzen, Jeanette Anna Louise, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Nieuwenhuijzen [23/12/2018]
NIEUWENHUIJZEN, Jeanette Anna Louise, vooral bekend als Annet Nieuwenhuijzen (geb. Utrecht 7-11-1930 – gest. Amsterdam 5-8-2016), actrice. Dochter van Hendrik Johannes Willem Albert Nieuwenhuijzen (1902-1986), huisarts, en Hestrea Lambertina Hoorweg (1905-1984). Annet Nieuwenhuijzen (1) had vanaf 1964 een relatie met Willem Anton Frederik Stokhuyzen (1930-2009), econoom en quizmaster; (2) trouwde op 3-8-2012 in Amsterdam met Alexandra Anthonia Maria Knebel (geb. 1967), theaterhistorica. Beide relaties bleven kinderloos.
Annet Nieuwenhuijzen groeide op in Utrecht als oudste
dochter in een gezin met drie kinderen. Haar vader was huisarts met een praktijk
aan huis (Biltstraat), waarin haar moeder, een zachtaardige vrouw met
belangstelling voor kunst, assisteerde. Annet was een vrolijk en levendig kind,
maar ze las ook graag en had een prachtige zangstem. Van jongs af aan interesseerde
ze zich voor toneel. Haar vader speelde amateurtoneel, schreef liedjes en cabaretteksten.
Als tiener wist Annet via de artiesteningang binnen te komen in de Stadsschouwburg
op het Lucasbolwerk om voorstellingen te zien. De toneelschool trok, maar na
het behalen van haar hbs-diploma (1950) ging ze toch studeren, zoals haar
ouders het graag zagen. Ze koos voor de nieuwe studierichting sociale en
politieke wetenschappen en verhuisde naar Amsterdam.
Haagsche Comedie
In Amsterdam sloot Nieuwenhuijzen zich aan bij Kothurne, een studententoneelvereniging die met professionele regisseurs werkte. Aan haar studie besteedde ze weinig tijd. In 1953 speelde ze haar eerste grote rol als Alma in Summer and smoke van Tennesee Williams, onder regie van Elise Hoomans. Op aanraden van Hoomans deed ze auditie bij de Haagsche Comedie, een ensemble dat de Koninklijke Schouwburg bespeelde. Dit deed ze samen met Kick Stokhuyzen, haar tegenspeler in Summer and smoke en in die tijd haar vriendje. Beiden werden aangenomen, maar alleen Nieuwenhuijzen maakte de overstap naar het professionele theater. Ze stopte met haar studie, verhuisde naar Den Haag en debuteerde in 1953 bij de Haagsche Comedie in Het uur der verrukking, een blijspel van Anna Bonnacci.
De zeven jaar dat ze verbonden was aan de Haagsche Comedie beschouwde Nieuwenhuijzen als haar opleiding. Onder regie van Paul Steenbergen en Cees Laseur werd er ‘society-toneel’ gespeeld: ingetogen, beheerst, beschaafd en vooral kunstzinnig; een stijl die haar als een handschoen paste. Van alle actrices werd ze het sterkst geraakt door het spel van Ida Wassermann, een introvertere actrice zonder sterallures die haar leerde om altijd de innerlijke kern van een personage bloot te leggen. Nieuwenhuijzen had uiteenlopende rollen in ruim veertig stukken van onder anderen Anouilh, Schiller, Shakespeare, Shaw en Tsjechov. In 1957 debuteerde ze ook op het witte doek: ze speelde een hoofdrol in de geflopte film Kleren maken de man (Georg Jacoby). Een jaar later begon ze bij de televisie: in Het witte schaap van de familie speelde ze de rol van Pat, de dochter van een gedistingeerde Londense familie.
Zelfkritisch denker
Na haar vertrek uit de Haagsche Comedie, in 1960, speelde Nieuwenhuijzen achtereenvolgens bij alle andere grote theaterensembles van het Nederlands toneel. Bij Toneelgroep Theater in Arnhem leerde ze de acteur Eric Schneider kennen, die in veel producties haar tegenspeler bleef. In 1962 volgde het Nieuw Rotterdams Toneel, waar ze in 1965 werd bekroond met de Theo d’Or voor haar rol als Lavinia in Rouw past Electra. Tot 1964 leidde Nieuwenhuijzen een onafhankelijk leven. Ze had een Goggomobil, waarmee ze Zuid-Europa doorkruiste, en in 1964 haalde ze haar vliegbrevet. Datzelfde jaar tijd verhuisde ze van Den Haag naar Voorburg. Kick Stokhuyzen, met wie ze opnieuw een relatie had gekregen, trok bij haar in, al was hij inmiddels getrouwd, vader van twee kinderen en als quizmaster een bekende tv-persoonlijkheid. Naar buiten toe was Annet Nieuwenhuijzen zijn vaste vriendin, maar Stokhuyzen zou nooit van zijn vrouw scheiden.
In 1972 speelde Nieuwenhuijzen bij het Zuidelijk Toneel Globe, onder regie van Ton Lutz. Twee jaar later haalde regisseur Hans Croiset haar naar het Publiekstheater (vanaf 1987 Toneelgroep Amsterdam), de groep die haar het dierbaarst werd. In nauwe samenwerking met Croiset kwam ze er volgens collega’s en recensenten tot fenomenale toneelprestaties. Ze bleek een begaafd actrice maar ook een gedreven zelfkritisch denker. Zolang ze de kern van een personage niet had doorgrond, bleef ze zoeken, piekeren, denken en eindeloos repeteren.
Vanaf 1989 werkte Nieuwenhuijzen als freelancer. Ze wisselde vaak van gezelschap en maakte uitstapjes naar de wereld van film, televisie en musical. Voor de film Leedvermaak, naar een toneelstuk van Judith Herzberg, werd ze in 1989 als beste actrice onderscheiden met een Gouden Kalf. In 1991 speelde ze ook een hoofdrol in de televisieserie Bij nader inzien, naar het boek van J.J. Voskuil. Maar de meeste furore maakte Nieuwenhuijzen met haar vertolking van Guusje Bussink in de televisieserie over de bankiersfamilie Bussink, Oud geld. Hierin speelde ze een schipperende echtgenote, moeder en zus die voortdurend tactisch laveert tussen de verwachtingen van vader Bussink en de onwil van hun drie kinderen. Scenarioschrijfster Maria Goos had haar deze rol op het lijf geschreven.
Nieuwenhuijzen raakte in 2004 hecht bevriend met Xandra Knebel, die zij kende van het Theater Instituut Nederland. Ondanks het grote leeftijdsverschil ontwikkelde deze vriendschap zich tot liefde. In 2012 trouwden ze te Amsterdam. Enkele maanden later kreeg Nieuwenhuijzen steeds grotere moeite met het vinden van woorden; het bleken de eerste tekenen van een zich daarna snel ontwikkelende dementie. Vanaf 2014 woonde ze in een verzorgingstehuis. Daar overleed Annet Nieuwenhuijzen op 5 augustus 2016, in de ouderdom van 85 jaar.
Betekenis
Annet Nieuwenhuijzen was een ‘grande dame’ van het Nederlands toneel. Ze speelde in ruim tachtig voorstellingen en zeventig film- en televisieproducties. Theaterrecensent Hein Jansen noemde haar ‘een actrice met enorme actieradius’: ironie, haat, wraak, slapstick, liefde, verlangen, wanhoop, onzekerheid, ze wist alle mogelijke personages van zowel klassiek als modern toneel met de juiste stem, toon en timing te vertolken. Ze liet zich inspireren door haar voorgangers en gaf een moderne draai aan het klassieke society-toneel. Tegelijk inspireerde ze zelf veel jongere actrices en acteurs. In 1980 ontving Nieuwenhuijzen de Theo-Mann-Bouwmeesterring, die zij in 1994 doorgaf aan Anne Wil Blankers. Een jaar later werd ze Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. In 2004 publiceerde Max Smith voor het Theater Instituut Nederland een monografie over Annet Nieuwenhuijzen.
Naslagwerken
Coffeng; Honig; Theaterencyclopedie.
Publicaties
‘De Haagsche Comedie van Cees Laseur en Paul Steenbergen’, in: Xandra Knebel, Henk Scholten e.a. red., …en tenslotte dat onzegbare…de Ida Wassermann Lezingen (Amsterdam 2009) 56-65.
Rollen
Een overzicht in Smith, Annet Nieuwenhuijzen.
Literatuur
- Max Smith, Annet Nieuwenhuijzen. Actrice (Amsterdam 2004).
- Hans Croiset, ‘Woorden bij het afscheid van Annet Nieuwenhuijzen’, Theaterkrant, 13-8-2016 [https://www.theaterkrant.nl/nieuws/afscheid-annet-nieuwenhuijzen, geraadpleegd 24-1-2018].
- Hein Janssen, ‘Veelzijdig speelbeest met lichte ironie. Postuum Annet Nieuwenhuijzen (1930-2016)’, de Volkskrant, 5-8-2016. [https://www.volkskrant.nl/media/veelzijdig-speelbeest-met-lichte-ironie~a4352671/, geraadpleegd 13-2-2018]
Illustratie
Annet Nieuwenhuijzen, door Xandra Knebel, 2011.
Auteur: Barbara C. de Jong (met dank aan Xandra Knebel)
laatst gewijzigd: 23/12/2018