Hirschmann, Susanna Theodora Cornelia (1871-1957)

 
English | Nederlands

© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Sietske van der Veen, Hirschmann, Susanna Theodora Cornelia, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Hirschmann [24/10/2017] 

HIRSCHMANN, Susanna Theodora Cornelia, vooral bekend als Cornelia Ramondt-Hirschmann (geb. Den Haag 29-7-1871 – gest. Hilversum 20-11-1957), feministe, pacifiste en theosofe. Dochter van Frederik Willem Lodewijk Antonie Hirschmann (1839-1880), marineofficier, en Sophie Bahnsen (1849-1911). Cornelia Hirschmann trouwde op 15-6-1899 in Utrecht met Dirk Ramondt (1868-1945), commies en adjunct-directeur der posterijen. Uit dit huwelijk, dat op 27-12-1923 eindigde in een scheiding, werd 1 dochter geboren.

Cornelia (Cor) Hirschmann groeide op in Den Haag, als enig kind van een officier van administratie bij de Koninklijke Nederlandse Marine en zijn vrouw. Toen ze negen jaar oud was, stierf haar vader op een van zijn terugreizen uit Nederlands-Indië. Cornelia ging in Den Haag naar de christelijke kweekschool. In 1889 haalde ze haar lo-akte, een jaar later de akte Frans. Hiena verhuisde ze met haar moeder naar Nijmegen, waar ze in 1893 de akte lichamelijke oefening verkreeg.

Kiesrecht, theosofie en vrede

In Nijmegen leefden moeder en dochter Hirschmann van een weduwenpensioen en van Cornelia’s inkomsten als onderwijzeres. Cornelia moet er Dirk Ramondt, ambtenaar bij de posterijen, hebben ontmoet, die in die tijd ook in Nijmegen woonde. Na enkele jaren met haar moeder in Utrecht te hebben gewoond trouwde Hirschmann daar in 1899 met Ramondt. Het jonge paar verhuisde naar Breda, waar een jaar later hun dochter Sophie (‘Iet’) werd geboren. Tezelfdertijd kwam Ramondt-Hirschmann in aanraking met het gedachtegoed van de eerste feministische golf. Ze steunde zowel de Nederlandse Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) als haar internationale moedervereniging, de International Woman Suffrage Alliance (IWSA). Bij de Nationale Vrouwenraad van Nederland (NVR) vond Ramondt-Hirschmann een positie als secretaris in het dagelijks bestuur. Ze werkte er samen met onder anderen Johanna Naber en Wilhelmina van Itallie-van Embden.

In 1903 verhuisde het gezin Ramondt naar Den Haag. Hier raakte Cornelia Ramondt-Hirschmann actief betrokken bij de Haagse Vereniging voor Wijsbegeerte en de Nederlandse Vegetariërsbond (NVB). Ook ging ze zich in toenemende mate interesseren voor theosofie. Ramondt-Hirschmann hield geregeld voordrachten voor de Theosofische Vereniging in Nederland (TVN). In Amsterdam, waar het gezin zich in 1912 vestigde, werd Cornelia Ramondt-Hirschmann ook als pacifiste actief. Zo was ze medeorganisatrice van het Internationaal Vrouwenvredescongres dat in 1915 in Den Haag werd gehouden – 1136 vrouwen uit twaalf neutrale én oorlogvoerende landen waren aanwezig. Ze werd er verkozen tot presidente van de Nederlandse afdeling van het daar opgerichte Internationaal Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede.

In 1915 maakte Cornelia Ramondt-Hirschmann deel uit van een diplomatieke delegatie die het op het Vrouwenvredescongres opgestelde manifest persoonlijk overhandigde aan de internationale regeringsleiders. Ze bezocht Kopenhagen, Kristiana (Oslo), Stockholm en Petrograd (Sint-Petersburg). Een jaar later was Ramondt-Hirschmann een van de Nederlandse afgevaardigden die met het ‘Peace Ship’ van de Amerikaanse zakenman Henry Ford Stockholm aandeden voor een poging tot vredesonderhandelingen op neutrale bodem. Namens de Nederlandse sectie van de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid (IVVV) – de opvolger van het Internationaal Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede – steunde Ramondt-Hirschmann de oprichting van de Volkenbond (1920).

In 1923 scheidde Cornelia Ramondt-Hirschmann van haar overspelige echtgenoot. Haar dochter, die klassieke talen studeerde, bleef bij haar wonen. In 1934 verhuisden ze naar Hilversum, waar Sophie werkte als lerares en schooldirectrice.

‘Vrouwen Vredesgangen’

Ramondt-Hirschmann – ze hield deze naam aan – bleef actief theosofe. Van 1927 tot 1930 was ze algemeen secretaris van de TVN, en daarmee de vertegenwoordigster van de Nederlandse theosofen in het buitenland. Ook als pacifiste bleef ze zich roeren. In de jaren twintig en dertig verzamelde Ramondt-Hirschmann tienduizenden handtekeningen van vrouwen over de gehele wereld om de internationale wapenwedloop te stoppen, schreef ze verzoekschriften aan wereldleiders en organiseerde ze vredescongressen in binnen- en buitenland.

Vanaf 1934 initieerde Ramondt-Hirschmann zwijgende demonstraties voor de vrede, de zogeheten Vrouwen Vredesgangen. Ze werd in 1935 lid van het Centraal Wuppertal Comité (CWC), opgericht als protest tegen de massa-arrestaties van politieke dissidenten in nazi-Duitsland. Ook nam ze in 1936 zitting in de Raad van Toezicht van het Centraal Vredes Bureau, het centrum van de vredesbeweging in Nederland. Een jaar later was ze een van de ondertekenaars van de beginselverklaring van het Comité van Waakzaamheid. Ook zamelde Ramondt-Hirschmann geld in voor slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) en kwam ze op voor de rechten van Duits-Joodse vluchtelingen.

In april 1940 werkte Ramondt-Hirschmann mee aan een conferentie over vredesopbouw in Den Haag, waar ze van 1938 tot 1941 weer kort woonde – een maand later maakte de Duitse inval in Nederland een einde aan haar vredescampagnes. De laatste jaren van haar leven bracht ze door bij haar dochter in Hilversum. Daar overleed Cornelia Ramondt-Hirschmann op 20 november 1957, in de ouderdom van 86 jaar.

Betekenis

Cornelia Ramondt-Hirschmann behoorde tot de belangrijkste vertegenwoordigsters van de vrouwen(vredes)beweging in de eerste helft van de twintigste eeuw. Haar theosofische opvattingen en feministische idealen kwamen samen in haar werkzaamheden als pacifiste, dat ze niet zag als ‘louter vaag idealisme’ (‘Vredesbeweging’, 368). Ze was ervan overtuigd dat gezond verstand uiteindelijk zou zegevieren over oorlogszucht en zag daarbij een cruciale, verbindende rol weggelegd voor vrouwen. Als moeders hadden zij volgens Ramondt-Hirschmann de kracht om humaniteit en solidariteit te brengen in de internationale politiek.

Archivalia

  • Atria Kennisinstituut voor Emancipatie en Vrouwengeschiedenis, Amsterdam: Nederlands Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede, Verslag van het nationaal congres (Den Haag 1917); Nederlandse Bond voor Vrouwenkiesrecht, Handleiding voor de Afdeelingsbesturen (Den Haag 1911); Archief Women’s International League for Peace and Freedom (WILPF), afdeling Nederland, inv.nrs. 1, 113; Papers Frederika Wilhelmina van Wulfften Palthe-Broese van Groenou, inv.nr. 15.
  • Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag: persoonskaarten Susanna Theodora Cornelia Hirschmann, Dirk Ramondt en Sophie Ramondt.
  • Haags Gemeentearchief, Den Haag: overlijdensakte 2682 Frederik Willem Lodewijk Antonie Hirschmann, Overlijden 1880; akte 0373-01 Notarieel Archief 1843-1925; aktes van inschrijving Dirk Ramondt en gezin in het Bevolkingsregister 1913-1939; overlijdensakte 3261 Sophie Bahnsen, Overlijden 1911.
  • Het Utrechts Archief, Utrecht: huwelijksakte 373 Frederik Willem Lodewijk Antonie Hirschmann en Sophie Bahnsen, 481 Burgerlijke Stand (dubbele) registers 1811-1902, inv.nr. 285-05; huwelijksakte 346 Dirk Ramondt en Susanna Theodora Cornelia Hirschmann, 481 Burgerlijke Stand (dubbele) registers 1811-1902, inv.nr. 309-02; scheidingsakte 1188 Dirk Ramondt en Susanna Theodora Cornelia Hirschmann, 463 Burgerlijke Stand (dubbele) registers 1903-1943, inv.nr. 252-03.
  • Militieregisters: gegevens Dirk Ramondt.
  • Noord-Hollands Archief, Haarlem: overlijdensakte 805 Susanna Theodora Cornelia Hirschmann, BS Overlijden 1957.
  • Regionaal Archief Nijmegen, Nijmegen: adresboeken Nijmegen 1895 en 1896.
  • Stadsarchief Amsterdam, Amsterdam: inschrijving Dirk Ramondt, Overgenomen Delen 1892-1920 (Afgedane Gezinskaarten); gezinskaarten Dirk Ramondt en gezin, Archief van het Bevolkingsregister.
  • Stadsarchief Breda, Breda: akte van inschrijving Dirk Ramondt en Susanna Theodora Cornelia Hirschmann in het Bevolkingsregister 1890-1899, deel 09, pagina 032.
  • Streekarchief Gooi en Vechtstreek, Hilversum: adresboek Hilversum 1938.

Publicaties

  • In samenwerking ligt onze kracht [uitgave nr. 2 van het Nederlands Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede] (Den Haag 1915).
  • ‘Vredesbeweging’, Huldeblijk aan H.M. de Koningin van de Amsterdamsche vrouwen 1898-1938 (Amsterdam 1938).

Literatuur

  • Algemeen Handelsblad, 18-10-1889.
  • Het Nieuws van den Dag/Kleine Courant, 5-8-1890.
  • Nationale Vrouwenraad van Nederland, No. 3 (Den Haag 1911).
  • Internationaal Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede (Amsterdam 1915).
  • Nationale Vrouwenraad van Nederland, Zestiende Algemeene Vergadering (Den Haag 1915).
  • Jeannette van den Bergh van Eysinga-Elias, De oorlog in het licht der geschiedenis (Den Haag 1917).
  • International Woman Suffrage Alliance, Report of Eight Congress (Manchester 1920).
  • Internationaal Comité van Vrouwen voor Duurzame Vrede, Report of the Third International Congress of Women (Wenen 1921).
  • Aletta Jacobs, Herinneringen van dr. Aletta H. Jacobs (Amsterdam 1921).
  • Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant, 29-5-1923.
  • Algemeen Handelsblad, 11-7-1927.
  • Comité van Waakzaamheid, Comité van Waakzaamheid van anti-nationaalsocialistische intellectuelen (Amsterdam 1936).
  • Auteur onbekend, Jaarbericht linksche arbeiders-organisaties (Den Haag 1937).
  • Sieth Delhaas, ‘Aletta Jacobs: “… door den ijdelen waan”’, in: Paul van Dijk e.a., Gidsen en getuigen op de pelgrimage naar vrede (Gorinchem 1999).
  • Jane Addams, Emily Greene Balch en Alice Hamilton, Women at The Hague. The International Congress of Women and its results (Illinois 2003).
  • Stephan Stracke, Die Wuppertaler Gewerkschaftsprozesse. Gewerkschaftlicher Widerstand und internationale Solidarität (Bremen/Wuppertal 2012).
  • Myriam Everard en Francisca de Haan, Rosa Manus (1881-1942). The international life and legacy of a Jewish Dutch feminist (Leiden 2016).

Illustratie

Cornelia Ramondt-Hirschmann, door Frits Lemaire, ongedateerd (Collectie IAV – Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis).

Auteur: Sietske van der Veen

laatst gewijzigd: 24/10/2017