© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Elsbeth Locher-Scholten, Dankowa, Jaroslawa Petrowa, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Dankowa [15/01/2018]
DANKOWA, Jaroslawa Petrowa (geb. Sofia 16-2-1925 – gest. Wassenaar 11-2-1999), beeldhouwster. Dochter van Peter Dankoff (1881-1949), apotheker, en Bozjana Iw. Prokertowa (1894-1967), wiskundige en apothekeres. Jaroslawa Dankowa trouwde (1) op 15-2-1949 in Londen met Johan Wouter Vermeulen (geb. 1920); (2) na echtscheiding (19-1-1950) op 16-11-1950 in Rotterdam met Hendrik Cornelis van den Broek (1906-1980), boekhouder en vertegenwoordiger; (3) na echtscheiding (25-6-1969) op 5-4-1989 in Den Haag met Willem Frederik de Haas (1926-2016), acteur. Deze huwelijken bleven kinderloos.
Jaroslawa Dankowa was de jongste van
drie dochters in een welgesteld Grieks-orthodox gezin. Haar ouders, beiden
apotheker, waren zeer belezen; haar vader was, behalve oprichter van de eerste
apotheek in Sofia, ook vertaler en dichter. Jaroslawa en haar zusjes gingen
naar internationale scholen, waar ze Tsjechisch, Frans, Duits en Engels leerden.
In 1943, na haar eindexamen gymnasium, werd Jaroslawa assistente in de apotheek
van haar ouders. Drie jaar later ging ze farmacie studeren. Dat deed ze in
Praag omdat de studie in het vanaf 1944 communistische Bulgarije niet meer werd
aangeboden. Toen in 1948 ook in Tsjechoslowakije de communisten aan de macht kwamen,
vluchtte Jaroslawa Dankowa met Hendrik van den Broek naar Nederland.
In 1949 werkte ze als verpleegster in Londen, waar ze trouwde met Johan W.
Vermeulen. Het huwelijk werd in januari 1950 in Nederland ontbonden; in
november van dat jaar trouwde ze met Van den Broek. Ze vestigden zich in
Rotterdam en verhuisden in 1954 naar Voorburg.
Beeldhouwster
Dankzij haar talenknobbel had Dankowa weinig moeite met nog een nieuwe taal. Ze vond al snel werk als vertaalster van Engelse en Franse wetenschappelijke teksten. Min of meer bij toeval kwam het beeldhouwen in haar leven. Haar zus Stefanny Hillgaard-Dankowa was in Noorwegen getrouwd en werkte daar als beeldhouwster. Zij raadde Jaroslawa aan het ook te proberen. Dankowa begon in 1958 een avond per week met beeldhouwlessen aan de Vrije Academie in Den Haag bij Rudi Rooijackers; daarnaast werkte ze als autodidact in haar eigen atelier. In 1962 nam zij voor het eerst deel aan een aantal groepsexposities in Den Haag (Gevangenpoort, Haagse Salon/Pulchri en Alveka). Ze werd lid van de kunstenaarsverenigingen Pulchri Studio en de Haagsche Kunstkring.
Aanvankelijk maakte Jaroslawa Dankowa haar figuratieve werk in terracotta en aluminiumbeton, maar al in de jaren zestig ging ze over op rubber, staal, ijzer en vooral brons. Met dramatiek – en vaak ook met humor – beeldde ze thema’s uit als reizen, vluchten, trappen en liften, en ‘de invloed van de massa’. Waren haar vroege lichamen robuust, vanaf eind jaren zestig werkte ze met langgerekte figuren van een intense expressie. Ze was niet iemand van veel woorden, maar sprak via haar beelden; dat was voor haar ‘iets vanzelfsprekends, zoals ademen’ (gecit. Blom en Hueting, 2000, 9). In Dankowa’s werk komt haar levensvisie naar voren: voor haar was het leven lange tijd overleven; het (nood)lot en afscheid speelden een grote rol. Relativering, ironie en humor maakten het leven dragelijker, zoals haar beelden duidelijk maken. Nadat haar huwelijk met Van den Broek in 1969 was geëindigd in een scheiding, woonde Jaroslawa Dankowa samen met acteur Wim de Haas.
De Telegraaf noemde Dankowa in 1970 ‘een van de boeiendste kunstenaars, die zich in ons land hebben gevestigd’ en beschreef haar werk als actueel, zonder modieus te zijn (29-1-1970). Dankowa exposeerde in binnen- en buitenland. In 1977 organiseerde ze zelf in Pulchri Studio een expositie over de verschrikkingen van de oorlog. Ze kreeg regelmatig opdrachten, ook voor monumentaal werk. Zo maakte ze voor het Paleis van Justitie in Den Haag in 1991 de beeldengroep De rechters naar een kleiner model uit 1985.
Indisch Monument
In september 1987 werd Jaroslawa Dankowa uit meer dan dertig kunstenaars gekozen om haar ontwerp voor een Indisch monument aan de Prof. B.M. Teldersweg in Den Haag uit te voeren. Het werd een titanenarbeid, want het monument moest op 15 augustus 1988, bij de herdenking van de Japanse capitulatie in 1945, op zijn plek staan. Ze ging zo in haar werk op – ‘ik werkte aan een ontroering die ik voortdurend herkende (…). Je komt in een roes (…) je loopt jezelf voorbij’– dat ze tijdens de productie van de steiger viel en haar heup brak (gecit. Blom en Hueting, 2000, 72). Toch was het Indisch Monument op tijd klaar: zeventien uitgemergelde figuren in brons – waaronder drie kinderen, enkelen gestorven, anderen treurend, elkaar steunend of in protest, met als achtergrond een netwerk van staal als symbool van onvrijheid en lotsverbondenheid.
Mede door dit succes kwam Jaroslawa Dankowa in de laatste tien jaar van haar leven tot een explosie van creativiteit, met jaarlijks individuele tentoonstellingen in bekende galeries. De toon van haar werk werd warmer en minder somber: in haar beeldtaal kwam meer intimiteit. Op 11 februari 1999, een week voor haar 74ste verjaardag, overleed Jaroslawa Dankowa plotseling in haar atelier op landgoed Clingendael in Wassenaar.
Betekenis
Het oeuvre van Jaroslawa Dankowa omvat
meer dan 360 beelden, maar haar bekendheid dankt zij vooral aan het Indisch Monument. Dat geldt als een van
de mooiste oorlogsmonumenten in Nederland en als hoogtepunt in haar beeldhouwcarrière.
Het is sinds 2005 ook in Madurodam opgenomen. Een stichting en website houden
het werk en de naam van Jaroslawa Dankowa in ere.
Naslagwerken
Jacobs; Jacobs (2000); Scheen.
Archivalia
RKD, Den Haag, PDO.
Werk
Een overzicht van haar werk en haar tentoonstellingen is opgenomen in Blom en Hueting 2000, 85-118. Zie ook de website van Stichting Jaroslawa Dankowa.
Literatuur
- Marinus Schroevers, Jaroslawa Dankowa of de adem van het beeld (Den Helder/Rotterdam 1993) [met fotografisch commentaar van Dirk den Herder].
- ‘Overleden Hagenaars 1999’, Jaarboek Die Haghe (2000) 277 [met foto en korte biografie].
- Johan Blom en Ernest Hueting, Jaroslawa Dankowa, de absurditeit van het bestaan (Zutphen 2000).
- Johan Blom en Ernest Hueting, Jaroslawa Dankowa, een hommage (Naarden 2012). Publicatie ter gelegenheid van de expositie Jaroslawa, een hommage in Pulchri Studio, april 2012, Den Haag.
Website
Stichting Jaroslawa Dankowa [URL: http://www.dankowa.nl/Website/index2.htm; geraadpleegd 1-6-2017].
Illustraties
- Jaroslawa Dankowa in haar tuin, door Pieter Paul Koster, 1971 (Haags Gemeentearchief).
- Indisch Monument Den Haag, door Jaroslawa Dankowa, 1988 (foto Jaap Augustinus).
Auteur: Elsbeth Locher-Scholten
laatst gewijzigd: 15/01/2018