© DVN, een project van Huygens ING en OGC (UU). Bronvermelding: Marie-Cécile van Hintum, Amsberg, Ariane Charlotte Elisabeth, in: Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland. URL: http://bronhist.huygens.knaw.nl/INGWebsite/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/Amsberg [24/12/2018]
AMSBERG, Ariane Charlotte Elisabeth (geb. Berlijn 25-8-1930 – gest. Leiderdorp 8-12-2016), actrice en feministe, publiceerde over vrouwelijk orgasme. Dochter van Julius Fritz Amsberg (1887-1965), bankier, en Alice Sophie Irma Vorreiter (1901-1991). Ariane Amsberg trouwde (1) op 21-9-1957 in Amsterdam met Maarten Mourik (1923-2002), dichter, schrijver, diplomaat; (2) na echtscheiding (in 1970) met Herman Christiaan Posthumus Meyjes (1927-2017), directeur-generaal Buitenlandse Zaken, later ambassadeur (huwelijk ontbonden). Uit huwelijk (1) werden 2 dochters en 1 zoon geboren.
Ariane
Amsberg was de oudste van drie
dochters van een vermogende Duits-joodse bankier en een katholieke actrice uit
België. Tot haar vierde groeide ze op in Hannover, waar haar vader directeur was
van de Dresdner Bank. In 1934 vluchtte het gezin voor het nationaal-socialisme
naar Amsterdam en na enige omzwervingen betrokken ze in 1936 een woning in de
Michelangelostraat (nr. 63). Ariane sprak thuis Frans – haar moeder was
Franstalig – en ze kreeg een katholieke opvoeding. Na de Jacobsschool, de
katholieke lagere school in de Banstraat, ging ze naar het Rooms Katholiek
Lyceum voor meisjes (later Fons Vitae Lyceum). In de Tweede Wereldoorlog leed
het gezin Amsberg bittere armoede en zag Ariane hoe joodse buren uit hun huizen
gehaald werden. Haar joodse vader kon als ‘gemengd gehuwde’ aan deportatie ontkomen.
Na de bevrijding moest Ariane aansterken in Zweden, waar ze genoot van het vrijere
seksuele klimaat. Terug in Amsterdam was ze bij de nonnen niet langer welkom en
mocht ze tot haar opluchting naar het progressievere Amsterdams Lyceum.
Bohémienne en diplomatenvrouw
Na het behalen van haar gymnasiumdiploma ging Ariane Amsberg Frans studeren aan de Universiteit van Amsterdam. Van haar moeder had ze de liefde voor het toneel geërfd en naast haar studie nam ze toneellessen bij Else Mauhs en Cruys Voorbergh, spraakles bij Georgette Rejewsky en balletlessen bij Sonja Gaskell. Van 1951 tot 1953 speelde ze bij het Amsterdams ToneelGezelschap (ATG). Ook trad ze op in radiohoorspelen en bij het gezelschap van Albert van Dalsum. Hiernaast vertaalde ze Franse schrijvers en dramaturgen als Camus, Giraudoux en Paul Raynal. In 1953 ging ze met een beurs van Maison Descartes theaterwetenschappen studeren aan de Sorbonne, waar ze leerde acteren, cursussen literatuur, decorbouw en belichting volgde en speelde bij Les Théophiliens, de theatergroep van de universiteit. Ze verkeerde in kringen van filmmakers, schrijvers en kunstenaars en was elke avond in het theater te vinden.
In 1957 kreeg Ariane Amsberg werk als vertaalster op het Nederlandse consulaat in Parijs en leerde ze de diplomaat Maarten Mourik kennen. Ze raakte zwanger en trouwde enkele maanden voor de geboorte van Mariska Alice (1958). Amsberg en haar man woonden toen al in Washington D.C., waar ook Maarten (1962) en Helene (1963) werden geboren. Als diplomatenvrouw leidde Amsberg jarenlang een kosmopolitisch leven: na Washington woonde ze in Bern en Bonn. Het was een opgave voor de onafhankelijke en vrijgevochten Amsberg om ‘als vrouw van’ recepties af te lopen, maar spijt had ze niet. ‘Ik heb het er goed vanaf gebracht’, zei ze er later over (Broers en zussen, 1985).
Seks en emancipatie
In 1970 liep het huwelijk met Mourik op de klippen. Amsberg keerde terug naar Nederland en woonde anderhalf jaar met haar drie kinderen in Amsterdam bij haar moeder in. In die tijd kwam ze Herman Meyjes tegen, een hoge ambtenaar die ze nog kende uit haar studententijd en die ook net gescheiden was. Ze trouwden, maar hun huwelijk hield evenmin stand. Daarna had Ariane nog slechts kortdurende verhoudingen, ook met vrouwen – met de Zweedse tandarts Kerstin Ekblom had ze lange tijd een los-vaste relatie. Rond 1972 verhuisde Amsberg naar Oegstgeest (Cartesiuslaan 15). In vrouwenpraatgroepen leerde ze over seksualiteit praten en ze werd actief in de vrouwenbeweging. Via haar jongste zus, programmamaakster Kiki Amsberg, kwam ze rond 1976 terecht in het telefoonteam van het destijds geruchtmakende VPRO-programma Seks op Vrijdag, gepresenteerd door Germaine Groenier. Ze was geschokt over het gebrek aan aandacht voor de seksuele beleving van vrouwen en begon over vrouwelijke seksualiteit te publiceren.
Naast boeken als Wat vinden vrouwen zelf van seks (1978) – een bundel met haar eerder in het NVSH-blad Sekstant verschenen interviews met vrouwen over hun seksbeleving, onder wie haar eigen moeder – schreef Ariane Amsberg talloze interviews en columns over seksualiteit en relaties voor het feministische maandblad Opzij. Ook gaf ze toneelimprovisatielessen, lezingen en gastcolleges, waarbij ze het belang van masturbatie voor meisjes propageerde: ‘Je moet eerst je eigen instrument kunnen bespelen, voordat je samen muziek kunt maken’, hield ze hun tijdens voorlichtingslessen op middelbare scholen voor (NRC Handelsblad, 6-1-2017). Zonder seksuologe te zijn, hielp ze mensen met seksuele problemen die door huisartsen en gynaecologen naar haar waren doorverwezen. En ze werkte mee aan radio- en tv-programma’s over seks en emancipatie, zoals het radioprogramma Week in, week uit van de TROS, Helpen bij seksuele moeilijkheden (Teleac 1979), Ot en hoe zit het nou met Sien (NOS 1980), De Schoolkrant (IKON 1981), Kijk haar (VARA 1983) en Open school (FEDUCO 1984). In 1987 presenteerde de inmiddels 56-jarige Amsberg samen met Hans Zoet Nul Nul Sex, een Nederlandse versie van het Amerikaanse Ask dr. Ruth (VARA), waarin ze alle mogelijke vragen van luisteraars over seks en erotiek beantwoordde. Tussen 1989 en 1992 had ze een vaste column over opvoeding en onderwijs in het KRO-radioprogramma Klasse.
In de loop van de jaren negentig verdween Ariane Amsberg uit de publiciteit. Ze maakte nog enige tijd deel uit van een ‘vrouwen-kring’, waartoe ook de beeldend kunstenaar Maja van Hall (haar beste vriendin), Hedy d’Ancona en de psychiater Bertha van Amstel behoorden. Vanaf de zomer van 2016 ging haar gezondheid sterk achteruit. In november kreeg ze longontsteking en op 8 december 2016 overleed Ariane Amsberg, 86 jaar oud, in het bijzijn van haar kinderen en zus in een ziekenhuis in Leiderdorp.
Reputatie
Ariane Amsberg was een invloedrijke feministe. Met haar publicaties en optredens om de vrouwelijke seksualiteit uit de taboesfeer te halen vertegenwoordigde ze een belangrijk geluid van de tweede feministische golf en wist ze een stempel te drukken op de seksuele revolutie in Nederland. Amsberg werd wel de ‘goeroe van de vrouwelijke lust’ en ‘voorvechtster van de emancipatie van de clitoris’ genoemd, zoals Peter de Waard na haar dood memoreerde (de Volkskrant, 6-1-2017).
Naslagwerken
Honig; theaterencyclopedie.
Archivalia
Stadsarchief Amsterdam: archiefkaarten Alice Vorreiter en Julius Amsberg; gezinskaart J. Amsberg.
Publicaties
- Wat vinden vrouwen zelf van seks (Amsterdam 1978).
- Zin en onzin over seks (Deventer 1981).
- ‘Wat is er met onze greep naar de macht gebeurd?’, in: Wat is er met de vrouwenbeweging gebeurd? De Joke Smit-lezingen (Amsterdam 1989).
Literatuur
- ‘Een korte tooneelloopbaan’, De Telegraaf, 20-2-1953.
- Lea Wijnberg, ‘Nederlandse toneelspeelster in Parijs. “Notre Dame” lievelingsrol van Ariane Amsberg’, Nieuwsblad van het Noorden, 29-1-1954.
- Peter Hofstede, ‘Taboe’, Nieuwsblad van het Noorden, 22-9-1979.
- Broers en Zussen. Rust Zacht (1985) [interview door Joop van Tijn, VPRO radio].
- Ale van Dijk, ‘Ariane Amsberg (56) moet op TV Nederlandse “dr. Ruth” worden’, Het Vrije Volk, 30-3-1987.
- Jannetje Koelewijn, ‘Het vrouwelijk orgasme? Dat zit zo’, NRC Handelsblad, 6-1-2017 [in memoriam].
- Peter de Waard, ‘Voorvechtster van de vrouwelijke seksualiteit’, de Volkskrant, 6-1-2017 [in memoriam].
Illustratie
Ariane Amsberg, door Rob C. Croes, 1987 (Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo).
Auteur: Marie-Cécile van Hintum
laatst gewijzigd: 24/12/2018